SERCA W SPIŻU ZATWARDZIAŁE

Jedne małe, często maleńkie, inne ogromne i ciężkie. Ich dźwięk, wygrywana nimi muzyka jest rozpoznawana przez każdego. Nawet przez tych, którzy nie posiadają słuchu muzycznego, a z wiedzą na temat instrumentów są na bakier. Bo jest coś co towarzyszy człowiekowi w zasadzie od urodzenia aż do śmierci. To dzwonek i jego dźwięk.

Sięgam na półkę po kolejną książkę. Tym razem zawartość jej odrobinę nietypowa, choć bogactwem swym może obdzielić wiele innych razem wziętych. Na pewno jest szalenie ,,dźwięczna”, kolorowa i pasjonująca. Posłuchać z niej możemy głosów dzwonków, oraz udać się za ich dźwiękami w niezapomniane podróże Autora, Pana Lecha Jerzego Pileckiego, ogromnego pasjonata, kolekcjonera i podróżnika. Z niesamowitą lekkością zabiera nas w najodleglejsze krańce świata, a wszędzie tam towarzyszy nam dźwięk dzwonków oraz intrygujące historie z nimi związane.

,,Podróże z dzwonkami” to lektura dla każdego. Interesującego się podróżami, historią, fotografią, kulturą. A wszystko to przyprawione humorem, wiedzą, spostrzegawczością i mnóstwem ciekawostek, przygód, wydarzeń, oraz osobistych refleksji. Autor posiada największy zbiór dzwonków na świecie, liczący dziś już ponad sześć tysięcy eksponatów, zwiedził ponad 140 krajów. Pozwolę sobie przytoczyć kilka zdań ze wstępu powyższej książki:

,,Na regałach mojego zbioru stoją dzwonki i dzwony wykonane z mosiądzu, brązu, miedzi, żeliwa, stali, srebra, złota, drewna, porcelany, fajansu, szkła, kryształu, terakoty i ciasta chlebowego. Jednym słowem ze wszystkich możliwych materiałów, z których można zrobić dzwonki wydające dźwięki. Zróżnicowana ich forma bardzo często określa ich zastosowanie. Są więc dzwonki używane do celów religijnych, rytualnych, dzwonki biurowe i hotelowe, kolejowe, strażackie, okrętowe, a także przeznaczone dla zwierząt domowych. Istnieją też takie, które są wykorzystywane jako instrumenty muzyczne albo dzwonki figuralne pokazujące historię stroju kobiet i mężczyzn minionych epok i kultur”.

W dzisiejszych czasach, w codziennym gwarze, ulicznym hałasie najczęściej nie zwracamy uwagi na różnorakie dźwięki, które nas otaczają, dotykają…  w tym i odgłos dzwonów jakby ginął przykryty innym brzmieniem, innym tonem. Może w mniejszych aglomeracjach, wioskach, osiedlach, dźwięk dzwonów jest mocniej zauważany i rozpoznawany. W nieodległych przecież jeszcze czasach, dzwony i ich dźwięk odgrywały ważne znaczenie i miały ustalone miejsca.

W naszym kraju, przez dziesiątki lat, popularne były małe dzwonki loretańskie. Często na równi traktowane obok ziół, święconej wody, gromnicy. Gdy zbliżała się burza, domownik z dzwonkiem obiegał zabudowania by nie uderzył piorun, a wiatr nie dokonał zniszczeń. W południowej Polsce, wierzono, że klęski burz i gradu sprowadzają postacie z wierzeń słowiańskich, demoniczne istoty uosabiające zjawiska atmosferyczne – chmurnicy, obłoczniki. Przez lata dowodzono, że panicznie boją się głosu dzwonów, że ich dźwięk wyznacza święty krąg, którego bały się przekroczyć złe moce.

Nieliczne już, ale w dalszym ciągu spotykane są ,,dzwonki konających”. Rozlegające się w przeszłości w momencie czyjejś śmierci lub w przypadku, kiedy ktoś długo zmagał się z przejściem do wiecznej krainy. Na głos dzwonka przechodnie odmawiali modlitwę Anioł Pański, prosząc o szybką śmierć dla umierającego.

Dźwięk dzwonów kościelnych był znakiem rozpoczęcia określonych uroczystości lub innych zdarzeń. Dzwony informowały o zbliżających się nawałnicach, ostrzegały przed pożarem, rozpoczynały obrzędy pogrzebowe.

Niemiecki poeta Friedrich Schiller swój wiersz ,,Pieśń o dzwonie” zaczyna takimi słowami: ,,Vivos voco, mortuos plango, fulgura frango” co znaczy: ,,Żywych wzywam, zmarłych opłakuję, pioruny łamię”. W tych krótkich zwrotach zawarta została cała tajemnica ukryta w dźwięku dzwonu.

W podróży za ich brzmieniem zapraszam na kilka chwil do mojego rodzinnego Tarnowa, przywołując słowa Jana Bielatowicza w opowiadaniu pt. ,,Książeczka”, który o swoim ukochanym mieście pisał takie słowa:

,,Zejdźmy z ruin zamku tarnowskiego i z kopca dum historycznych, aby się zbliżyć do żywego miasta. Jeśli właśnie z gwizdem nie pędzi na Lwów pociąg, z Zabłocia da się zapewne słyszeć sygnaturka znad bramy cmentarnej, niemal nieprzerwanie od rana do wieczora krzycząca dyszkantem i rwąca się niecierpliwie z wieży ku miastu: ,,Pójdź do mnie! Pójdź do mnie! Pójdź do mnie!”

Dzwony tarnowskie nie zachwalały targów na cytryny i pomarańcze, kotły i patelnie, nie wypominały sobie też nawzajem groszaków i srebrników. Dęły natomiast z powodu swego wieku oraz rodzaju i masy ludzi, jakich zwoływały. Wielki dzwon katedralny omal nie pękł z dumy, gdy powtarzał do znudzenia: ,,Tu tłum! Tu tłum! Tu tłum!”. Mały dzwonek co rana świergotał na prymarię: ,,Idzie dzień! Idzie dzień!” Misjonarze z dołu odpowiadali katedrze: ,,Ludu huk! Ludu huk!”, a na nieszpory wzywała stamtąd wielotonowa kotłowanina spiżów: ,,Komu tu biję, komu gram? Wam, wam, wam!” Filipini szczycili się czym innym: ,,Wiele dam! Wiele dam!” Zaś Bernardyni przypominali swą starożytność: ,,U tych bram wieki trwam!” Natomiast dzwony drewnianych i staroświeckich kościółków Świętej Trójcy i Matki Boskiej Szkaplerznej po prostu wzywały gorliwie: ,,Czy święto, czy nie, módlcie się! Módlcie się!” Za czym kaplice Urszulanek, Józefitek, Serafitek, Służebniczek, Albertynek, Seminarium Duchownego i Oratorium Szkolnego na swój domowy użytek gadały, jak ptactwo o wiosennym świcie, swoje wiolinowe paciorki.

A ponad nimi wszystkimi kapelmistrz nieomylny – zegar katedralny, to na wschód, to na zachód wyciągał batutę małej wskazówki, pilnując rytmu i podawał tony pierwszym głosem w kwadransach, a drugim w godzinach.

Oprócz rzemieślniczych i kupieckich zawołań słychać było w mieście turkot fiakrów, dzwonki rowerów, rzadko huk zabłąkanego samochodu, zgrzyt tramwaju i szum wiatru, dmącego w Tarnów zwykle z zachodu. A gdy dzwonek kościelnego oznajmił, że za nim idzie ksiądz z Panem Bogiem, nastawała cisza, i wszyscy, choćby im nawet niesporo było klękać, milkli i obnażali głowy”.

Proza Jana Bielatowicza  była pogodna, rozpromieniona, pełna humoru, prawdziwie wakacyjna, ale również nie pozbawiona głębszych myśli nad utraconym szczęściem, domem, ziemią rodzinną, młodością, i wreszcie nad człowiekiem… czas wojny, tułaczka, internowanie, ucieczka z kraju… do końca nie pogodzony z losem, który oddalił go od ojczyzny… I znamienne, że m.in zapamiętany odgłos dzwonów lat młodości…

Dzwonki na załączonych obrazach to skrawek maleńkiej i mojej kolekcji. To piękności skrywające w sobie niespotykane dźwięki, odmienne głosy… wygrywające swoją, jedyną w swoim rodzaju muzykę… Każdy, nawet najmniejszy, to osobne dzieło sztuki, i każdy posiada swoje własne serce. Spoglądam często na nie, zastanawiam się jaką skrywają historię, w czyich dłoniach wygrywały melodie… jakie reakcje wyzwalały swoim brzmieniem… Bo czyż nie podobnie bywało z dzwonkiem szkolnym, który oznajmiał przerwy ale i zajęcia szkolne, nie zawsze te ulubione i wyczekiwane

Dzwonki – małe lub większe… w średniowieczu biły podczas egzekucji,  skazańcom wieszano na szyi, biły na trwogę podczas pożarów, głosiły śmierć lub narodziny władców, występowały na szatach dostojników kościelnych i czapkach błaznów, odmierzały czas, uciszały sale parlamentarne lub sądowe, wzywały służbę domową, informowały o różnorakich zajęciach, … dryń, dryń – tramwajowy budził o świcie, rytmicznie rozbrzmiewają janczary w końskich uprzężach, pasterskie słyszalne z daleka na turystycznych szlakach… tak bardzo znane to brzmienia… nawet malutkie rowerowe, które od niedawna przeżywają prawdziwy renesans –  w fasonach, kolorach, stylistyce oraz samym dźwięku… bo nic tak nie ostrzega jak dzwonek właśnie, szczególnie kiedy ciemność lub mgła…

Na zakończenie powrócę i raz jeszcze przywołam słowa Autora ,,Podróży z dzwonkami”, Pana Lecha Jerzego Pileckiego:

,,Marzę o tym, aby Ci, którzy przeczytają moje krótkie opowieści, doszli do podobnego jak ja wniosku: kto ma kolekcjonerską pasję, ten otrzymał od Boga drugie życie. Ja w tym drugim, kolekcjonerskim, pozazawodowym życiu, ciągle tropiąc dzwonki, poznałem świat nieprzebranego bogactwa dźwięków, kolorów, form, obyczajów, religii i ludzkich kultur. I nadal coś mnie gna…”

Kiedy rozbrzmiewa dźwięk dzwonów, nie sposób by przejść obojętnie… tak jak dziś, ,,Na skraju kraju”… w Gdańsku… i całej Ojczyźnie… Bo przecież u człowieka serce nie ze spiżu a kruche jak opłatek wigilijny… Od urodzenia aż do śmierci…