ŻYDOWSKIE ZNAKI PRZYPOMNIENIA

,,Ktokolwiek nosi cicit na swoim ubraniu, tefilin na swoim ciele i ma na swoich drzwiach mezuzę, ten niełatwo zgrzeszy” – tak powiada stara mądrość Talmudu.

Judaizm pozostaje zawsze wierny trzem symbolom: mezuzie, tefilinowi i cicit. Są to znaki przypomnienia na domu, na ramieniu i na czole oraz na ubiorze.  Do mezuzy zapewne powrócę w innym miejscu, dziś o pozostałych znakach.

Tefilin – ,,znak” na ramieniu i czole.

Tefilin to komplet dwóch sześciennych pudełek wykonanych ze skóry koszernego zwierzęcia (pomalowanych wraz z rzemieniami na czarno z połyskiem), w których znajdują się zwitki pergaminu z zapisanymi 4 cytatami z Tory.

Nakładają je na biceps lewej ręki (tefilin szel jad) i na czoło (tefilin szel rosz) tylko mężczyźni, w zwykłe dni tygodnia do modlitwy porannej, czasem podczas modlitwy popołudniowej. W szabat i święta nie ma obowiązku ich zakładania, według niektórych autorytetów jest to wręcz zabronione.

W obu pudełeczkach znajduje się ten sam tekst, z tym że w tefilin noszonym na ramieniu zapisany jest on na jednym kawałku pergaminu, a w noszonym na głowie na czterech kawałkach, które umieszcza się w osobnych przegródkach. Kasetka ta dodatkowo posiada wypukłą literę szin.

Rozróżnia się cztery rodzaje kasetek, ze względu na mniej lub bardziej złożoną technikę wykonania (z kilku kawałków lub jednego) czy różnego rodzaju skóry. Przy jej wytwarzaniu jedni zalecają ostrożną pracę ręczną, inni natomiast stosowanie dużego nacisku (wielu ton) przy suszeniu. Skórę maluje się czarną farbą. Pokrywanie jest zabiegiem złożonym, ponieważ farba musi być nakładana wielokrotnie (co najmniej 4 razy) i tak by skóra wolno ją wchłaniała. Okres malowania może trwać nawet 3 tygodnie.

O ile na samych tefilin nie można umieszczać jakichkolwiek ozdób i muszą być zupełnie czarne, o tyle specjalne oprawki, puszki przeznaczone do ich przechowywania najczęściej zrobione są ze srebra, maja piękne zdobienia wykonane różnymi technikami złotniczymi np. grawerowaniem, nellowaniem czy elementami dolutowywanymi.

Popularnym motywem oprócz ornamentów geometryczno – roślinnych są przedstawienia czterech zwierząt – lwa, jelenia, orła i lamparta, którym towarzyszy sentencja z Pirke Awot ,,Bądź odważny jak lampart, lekki jak orzeł, szybki jak jeleń i dzielny jak lew aby wypełnić wolę Ojca twego w niebiosach”.

Porządek zakładania tefilin przed modlitwą jest ściśle określony. Najpierw mężczyzna nakłada tałes (chustę modlitewną) potem tefilin na rękę i tefilin na głowę. Osoby leworęczne umieszczają tefilin na prawej ręce. Rzemień zakłada się odmawiając jednocześnie błogosławieństwo. U Żydów aszkenazyjskich okręca się go siedmiokrotnie wokół ramienia do wewnątrz (przeciwnie do ruchu zegara) u Żydów sefardyjskich i chasydów na zewnątrz. Węzeł rzemienia na głowie powinien być z tyłu szyi, natomiast końce mają zwisać z przodu po obu jej stronach.

Tefilin na ramieniu umieszczony jest w pobliżu serca, aby jego pragnienia podporządkować służbie Bogu. Tefilin na głowie służy skierowaniu myśli na Torę.

Para tefilin w dekoracyjnym pokrowcu jest tradycyjnym prezentem ofiarowywanym żydowskiemu chłopcu w dniu jego Bar Micwy (gdy kończy 13 lat)

Cicit – ,,znak” na ubiorze.

Cicit lub cyces to element rytualnego stroju żydowskiego, a dokładnie frędzle przywiązane do 4 rogów chusty modlitewnej zwanej talitem (z hebrajskiego) lub tałesem (jidysz). To także rodzaj koszuli z cicit (prostokątna chusta z otworem na głowę z frędzlami), noszonej przez Żydów na co dzień, zwanej też talit katan.

Frędzle cicit są wypełnieniem biblijnego przykazania z Księgi Liczb.

Dawniej, w starożytności talit był codziennym strojem noszonym przez mężczyzn. U Żydów religijne znaczenie miały tylko owe frędzle. Po wygnaniu z Ziemi Izraela zaczęli Żydzi adaptować stroje innych narodów, a tałes stał się elementem stroju liturgicznego. Dziś talit noszony jest przez mężczyzn we wszystkich społecznościach żydowskich podczas modlitw porannych oraz dodatkowej w szabaty i święta, w czasie nabożeństw święta Jom Kipur. Zakładany jest też w czasie wypełniania czynności religijnych np. czytania Tory, błogosławieństwa kapłańskiego, w czasie wykonywania obrzezania (przez ojca dziecka, mohela i sandaka)

Tałes wykonuje się z jednorodnego materiału (głównie wełny, jedwabiu), ponieważ Żydów obowiązywał zakaz łączenia ze sobą kilku gatunków przędzy do jego utkania. Prostokątny, biały szal posiada symboliczne pasy barwy granatowej (kolor pokolenia Judy) lub czarnej.

Dawniej w cicit jedna nitka musiała być niebieska. Dziś nie jest dodawana do cicit, ponieważ sposób uzyskiwania niebieskiego barwnika, który wymieniony jest w Torze, jest już od dawna niedostępny. Kolor niebieski został przeniesiony na talit. Jednak wiele talitów ma pasy czarne, zamiast niebieskich, ponieważ w opinii niektórych autorytetów halachicznych nie wolno naśladować nieznanego już dziś odcienia niebieskości przez jego imitację. Według opinii mędrców dawniej nitka była barwiona na kolor niebieski przez zanurzenie w krwi stworzenia morskiego chilazona, który wyginął między V a VII w. n.e.

Tałesy zdobione były atarami, tj. szerokimi, najczęściej srebrzystymi lub złocistymi pasami koronki. Naszywano je w górnej części, na środku, w miejscu zakładania na głowę i ramiona. Atary wykonywano z przeplatanych pasków blaszki metalowej, fryzowanej lub gładkiej, układanych tak by dodatkowo podkreślić ornament, np. srebrne ze złotymi, matowe z błyszczącymi. Wąska metalowa taśma  była łączona (przeszywana) i umacniana nicią lnianą lub konopną oraz formowana w różne wzory geometryczne albo roślinne. Większość ośrodków, w których wykonywano atary istniało na Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej. Prawdopodobnie centrum ich produkcji znajdowało się początkowo w Berdyczowie koło Żytomierza, i w Radziwiłłowie koło Równego, oraz w Sasowie koło Złoczowa.

Dzisiejsze tality mają wszywane pięknie haftowane wzory i symbole.

Cztery rogi tałesu są wzmocnione i muszą być przez nie przeciągnięte – zgodnie z nakazem mojżeszowym – frędzle cicit.

Przykazanie nakazuje umieszczenie cicit na ubraniach, aby pamiętać 613 przykazań Tory i postępować w każdej sytuacji zgodnie z nimi. Wartość liczbowa słowa cicit jest równa liczbie 600, a liczba nici (8) i węzłów (5) dodana do niej, daje w sumie 613

Sposób wiązania frędzli cicit nie jest przypadkowy, zapisane jest w nich Imię Boże. Dzięki użyciu numerycznych odpowiedników liter (nauka zwana gematrią). W języku hebrajskim imię Boże składa się z czterech liter JHWJ. Każdej z nich przypisana jest liczba: J-10, H-5, W-6, H-5. Cicit przygotowuje się w ten sposób, że przez otwór w rogu talitu przeciąga się cztery sznurki (symbol czterech liter Imienia), z których jeden musi być o wiele dłuższy tzw. szames. Tworzy się frędzel z ośmiu sznurków, z których jeden nadal jest wyraźnie dłuższy. Sznurki wiąże się w dwa supły, a następnie najdłuższy z nich okręca się wokół pozostałych 10 razy (litera J) później znowu dwa supły i 5 okręceń (litera H), dwa supły i 6 okręceń (litera W), dwa supły i 5 okręceń (litera H) i na koniec dwa supły.  Piękno cicit według Halachy zależy od tego, by wszystkie odległości pomiędzy węzłami były równej długości i by wszystkie wiązania stanowiły jedną trzecią długości.

Talit w którym brakuje choćby jednego cicit jest niekoszerny i nie może być używany. Zgodnie ze zwyczajem po śmierci właściciela odcina się węzły cyces w tałesie, na znak, że nie będzie on już mógł przestrzegać przykazań bożych.

Podczas gdy zwykły talit zakłada się tylko do porannej modlitwy, talit katan (cicit) noszony jest przez szczególnie religijnych Żydów pod ubraniem przez cały dzień. Nosi się go tak, by był widoczny a przynajmniej frędzle. Mały talit nie może stykać się bezpośrednio z ciałem.

Talit jak wspomniałem noszą tylko mężczyźni. Jednak w dzisiejszej Jerozolimie istnieje grupa religijnych kobiet z ortodoksyjnej dzielnicy Mea Szearim, zwanej po hebrajsku ,,Neszot-Ha-Kotel” – Kobiety Ściany Płaczu, która walczy o prawo do noszenia talitu oraz sprawowania innych czynności religijnych na równi z mężczyznami.