Ojczyzna Flâneura

Flâneur zrodził się w Paryżu. Walter Benjamin pisał: ,,Typ flâneura powołał do życia Paryż i to właśnie Paryżanie uczynili swoje miasto ,,ojczyzną flâneura”. Tak naprawdę wymyślił tę postać Charles Pierre Baudelaire, parnasista, prekursor symbolizmu i dekadentyzmu. To taki ,,miejski łazik”, włóczęga, dziwaczny osobnik… a Paryż wręcz stworzony jest dla włóczęgów. Baudelaire opisując flâneura, umieszcza go w przestrzeni dziewiętnastowiecznego Paryża. Francuzi flâneura określają, jako osobnika poruszającego się bez żadnego celu, dla którego samo przemieszczanie się, przechodzenie z jednego miejsca do drugiego jest celem, choć tak naprawdę samym w sobie nim nie jest. Tak naprawdę flâneur jest kimś nieuchwytnym, wieloznacznym, którego postać jest trudna do skonkretyzowania. Najczęściej mówi się o nim jako o obserwatorze, kto wykracza ponad zwykłe patrzenie.

Współczesna postać flâneura uległa wielorakiej degradacji. Spróbujmy jednak wcielić się w dziewiętnastowiecznego, swobodnego spacerowicza, który sam odkrywał to, co leżało w jego intencji.
Nigdy nie byłem zwolennikiem zwiedzania nowych miejsc tylko i wyłącznie z przewodnikiem w dłoni. Zamiast udeptywania tych samych – niby atrakcyjnych turystycznie, lecz dość przewidywalnych ścieżek i tras wycieczkowych – wolałem pozwolić sobie zgubić się w tłumie, pośród zupełnie nieznanych miejsc i zapachów, jak prawdziwy paryski flâneur 🙂

Pięknie flâneura, opisała Katarzyna Bartosiak: ,,flâneur jest ulicznikiem, zna wyboje chodników, kawiarnie, które rozpoznaje ,,na węch” sklepy, drzewa przy jezdni, latarnie, domy zrośnięte z brukiem, posiada intuicję charakteru ulicy, ale musi też się bacznie rozglądać, rzeczywistość bowiem jest nie do okiełznania, i zawsze czymś zaskakuje. Ale tak jak flâneurowi potrzebna jest ulica, tak i ulicy potrzebny jest flâneur…”
Uwielbiam książki… jakże często, klimat miejsca, jego atmosfera, tętnienie, szemranie ulic, szum rzeki, kolor nieba, smaki, zapachy opisane w książce są równoległymi bohaterami książek, najczęściej ignorowanymi, niedopatrzonymi.

Daremnym będzie podczas mojego paryskiego spaceru wyglądanie znanych miejsc, budowli, wręcz symboli, choć wnikliwe oko, potrafi je wyłowić, czasem w niedopowiedzeniach, czasem w delikatnie przemyconej myśli, lub po prostu za zakrętem, kamienicą, czy przęsłem kolejnego mostu.

Charles Aznavour przed laty śpiewał:

„Kocham Paryż,

gdy w maju nad Sekwaną siadają bukiniści,

malarze jak z baśni…

kocham rzekę i słońce,

i drobiazgów tysiące,

których nigdy nie mógłbym wyjaśnić.”

I wprawdzie to nie maj, a chłodniejsza pora roku, ale to przecież jedyna maleńka różnica.

Flâneura stworzył Baudelaire, ale i w naszych czasach uważny obserwator potrafi takiego osobnika wyłowić z tłumu…

Paryż można uwielbiać za jego bogatą spuściznę, za czar i urodę jego dzielnic, za różnorodność jego mieszkańców i paletę możliwości. Można tu szaleć w miejscach naprawdę wyjątkowo eleganckich, można ulec romantycznemu urokowi i usiąść nad brzegiem Sekwany.

W Paryżu każde przeżycie jest wspaniałym wrażeniem, wszystko jest piękne, warte grzechu i niezapomniane.

Można powłóczyć się tylko przed siebie w nieznane i też będzie ciekawie. Ale skoro Sekwana, zapraszam w miejsce szczególne.

I choć opisywane są one w przewodnikach, to tak szczerze, tego klimatu opisać się nie da.

Ktoś uroczo kiedyś ujął: ,,Paryż… Bulwary nad Sekwaną to przede wszystkim bukiniści, portreciści, modelki, geje, miłośnicy starych książek, bluesa i ziół.”

Książki to taka (pewno nie tylko moja 🙂 miłość. I nie wiadomo, czy to zapach, czy też magia słów w tytule, może magnetyzm autorów, a może faktura papieru, albo po prostu obietnica, która tkwi w każdej nowej książce?!?

Bukiniści pojawili się w Paryżu w XVI wieku. Już wtedy można było spotkać tych drobnych handlarzy, roznoszących po domach książki czy almanachy. A trzeba wiedzieć, że sprzedaż książek była wówczas mocno reglamentowana – wiele pozycji znajdowało się na indeksie, a za ich rozpowszechnianie można było zapłacić głową.

Nic dziwnego, że władza nie miała ochoty zezwalać na swobodną sprzedaż słowa drukowanego. W dokumencie królewskim z 1577 roku bukiniści wymienieni są jednym ciągiem z bandziorami różnej maści.

Wraz z wybudowaniem Pont-Neuf (w 1578; jest to najstarszy most w Paryżu) – a co za tym idzie, ułatwieniem komunikacyjnym – bukiniści stali się liczniejsi.

Było ich tak wielu, że zagrozili interesom „prawdziwych” księgarzy. Pod naciskiem tych ostatnich, w 1649 roku wydano zakaz sprzedaży książek w handlu obnośnym, zwłaszcza w okolicach Pont Neuf.

W kolejnych dekadach bukiniści byli -na zmianę – wyganiani i wpuszczani na słynny most. Ostatecznie osiedlili się na nim, oraz na okolicznych uliczkach na stałe pod koniec XVII wieku.

Termin „bukinista” po raz pierwszy pojawił się w słowniku Akademii Francuskiej w 1789 roku.

W 1859 roku władze miejskie pozwoliły sprzedawcom książek na przebywanie w stałych punktach Paryża. Każdy z nich miał prawo rozłożyć się na 10 metrach murku i handlować od wschodu do zachodu słońca.

Dziś standardowe stoisko ma 8,2 metra.

Antykwariusze, księgarze, sprzedawcy starych książek, roczników, czasopism, map, ilustracji i rycin, pocztówek, tanich reprodukcji lubią porozmawiać, wymienić się ,,skarbami” nie lubią gdy robi im się zdjęcia.

Godłem bukinistów jest „jaszczurka wpatrzona w szpadę”

Zwierzątko symbolizuje sprzedawców książek, którzy – podobnie jak ono – wciąż wypatrują słonecznego miejsca, aby sprzedawać swoje tomiki, natomiast szpada jest metaforą aspiracji zawodowych bukinistów, którzy chcieliby być traktowani jak „prawdziwi” księgarze, którym przyznawano przywilej noszenia szpady.

Paryscy bukiniści zainstalowali się wzdłuż brzegów Sekwany na długości ponad 3 km. Obecnie jest ich 240, mają w posiadaniu 900 zielonych budek.

Zostać bukinistą wcale nie jest łatwo, należy wypełnić formularz, dołączyć dossier, które będzie skrupulatnie przeglądane.

Miejsce dla bukinisty przyznawane jest tylko raz do roku, w 2012 (wówczas odwiedziłem Paryż) takich miejsc było 12.

Daną skrzynkę z książkami, starymi czasopismami, białymi krukami itd należy zajmować się osobiście. Zastępstwo  jest możliwe, ale tylko pod warunkiem, że bukinista będzie obecny trzy dni w tygodniu.

Po trzech miesiącach nieobecności bukinisty Merostwo Paryża ma prawo odebrania skrzynki.

Dlaczego taki rygor, można by zapytać, otóż za skrzynkę nic się nie płaci.

Bukiniści narzekają jednak, że czasami zysk ze sprzedaży jest poniżej ich oczekiwań, ponieważ ludzie czytają teraz coraz mniej książek, dlatego część z nich decyduje się też na sprzedaż pocztówek i pamiątek z Paryża.

Jeśli lubicie stare książki, czasopisma i szukacie prawdziwych perełek to nie będziecie zawiedzeni.

Bukiniści wkomponowali się na stałe w krajobraz Paryża. Stali się częścią atrakcyjności turystycznej miasta, a także jego dziedzictwem kulturowym i historycznym. W 1991 roku nadbrzeża Sekwany, a wraz z nimi bukiniści, zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO.

Wśród bukinistów można doszukać się i polskich śladów, jak choćby Leopold Zborowski, marszand i poeta pochodzenia żydowskiego, opiekun żydowskich malarzy imigrantów.

Początkowo był właśnie bukinistą i zarabiał na życie handlem książkami i grafiką, potem zajął się handlem obrazami. Stworzył galerię malarstwa, promującą twórczość takich artystów, jak Marc Chagall, Pablo Picasso, Paul Cézanne, promował również malarzy polskich. Po latach, można rzec o ironio losu, tak jak inni borykał się z różnorakimi przeciwnościami, po ciężkiej chorobie Zborowski zmarł w roku 1932 i został pochowany w grobie dla ubogich.

Od pierwszych dosłownie chwil Paryż uwodzi, rozkochuje w sobie, całkowicie pochłania

Ileż prawdziwych myśli w słowach Aznavoura…

… malarze jak z baśni…

… i drobiazgów tysiące…

Flâneur… Ziemia nie kręci się wokół Słońca, Ziemia kręci się wokół Paryża i wokół jedzenia 🙂

Bistro albo kawiarnia, to w każdym francuskim miasteczku, obok piekarni, sklepu rzeźniczego i straganu z warzywami najważniejsze miejsce… to najlepszy punkt kontaktowy, skrzynka informacyjna, barometr nastrojów małomiasteczkowych i wielkomiejskich społeczności.

Paryskie bistra z rzędem krzeseł wystawionych na ulicę to widownie ulicznych teatrów, idealne miejsce na obserwację.

I bistra i piekarnie to prawdziwe fabryki aromatów, które o świcie atakują każdą dzielnicę, ulicę, każdy róg i skwer. Nie sposób oprzeć się zapachowi chrupkiej bagietki..

Poranne zapachy Paryża i ciepłe, nawet zimowe słońce przebijające się przez gałęzie platanów, leniwie tulące się do policzków.

Wszyscy nawołują, zachwalają, zawsze panuje wielkie podniecenie, a w powietrzu wyczuć można najprzeróżniejsze aromaty, które drażnią nozdrza tak intensywnie, że nie sposób ich ignorować.

W takich miejscach zarówno wyrafinowani smakosze, jak i kulinarni ignoranci cierpią katusze, a ich pobudzone ślinianki szaleją.

ale w Paryżu kulinarnych ignorantów, raczej na próżno szukać

Każdego dnia, rozgrywa się malowniczy i pachnący spektakl…

Przyzwyczajenia Paryżan do kupowania na targach przetrwały wieki, wojny i rewolucje

Słychać czasem stwierdzenia, iż to targowiska próżności, ale chyba głoszący takie tezy nigdy nie zawitali w okolice Sekwany.

Wszystko kolorowe, słodkie, pachnące miodem, masą orzechową, z marcepanowym lub chałwowym nadzieniem, wyglądają nieraz jak dzieła sztuki.

Czyż nie wystarczy przymknąć powieki… delikatny wiatr sam wówczas przyniesie swoim podmuchem zapach miasta, rzeki, gwaru ulic i ludzi.

A jak jesień lub zima, to koniecznie pieczone kasztany, kupowane od ulicznego sprzedawcy w papierowych rożkach w chłodny dzień przyjemnie parzą dłonie, a są niesłychanie smaczne.

Francuzi mają dwa określenia jadalnych kasztanów… chataigne lub marron… cenione szczególnie za słodycz i delikatność.

Plac Pigalle i Zuzanna 🙂 któż tego nie słyszał. :-)))

W Paryżu to jedna z nielicznych potraw, którą wypada jeść na ulicy… GORĄCO POLECAM 🙂

,,Mieszkanie w Paryżu czyni cię niezdolnym do życia w żadnym miejscu, także w Paryżu.”

Flâneur to ktoś spacerujący bez celu, idący tam, gdzie pcha go ciekawość.

Przed podróżą do Paryża warto jednak sięgnąć po dobrą lekturę, by już wcześniej poznać klimat miasta. Miasta niezwykłego, które rocznie odwiedza nawet 50 milionów turystów, w tym 35 milionów obcokrajowców. To dane wręcz nierzeczywiste, nierealne, a jednak prawdziwe.

Na mojej bibliotecznej półce, ,,Ostatnie noce paryskie” Philippa Soupaulta, ale i ,,Wieśniak paryski” Louisa Aragona, prawdziwe arcydzieła surrealizmu, a powieści te tak świeże, jakby czas się ich nie imał. Mocno polecam te tytuły, po takiej lekturze, poznawanie Paryża stanie się opowieścią o poszukiwaniu cudów codzienności na paryskich ulicach. Z ich tajemnicami, fantastyką, niepokojem a czasem namiętnym skrytym życiem. Wówczas łatwiej zrozumieć pojęcie Flâneura, spacerowicza, miejskiego włóczykija, ulicznego tułacza.

Nie sposób nie przywołać jeszcze jednego tytułu, wspaniałej książki – albumu Bronisława Horowicza zatytułowanej: ,,Paryż – przystanki sentymentalne”. Książka równo sprzed pół wieku, z piękną kolekcją fotogramów Bronisława Horowicza, pisarza, fotografa, reżysera, który z wrażliwością błądząc po Paryżu, zatrzymuje się dla nas na tytułowych ,,sentymentalnych przystankach” ukazując niezwykłe spektakle dla oka, ukazując więzy, wspomnienia, a czasem przypadki wielkich Polaków, którzy Paryż upodobali sobie ponad wszystkie inne miasta świata.

A wówczas jakże blisko będzie do kościoła Św. Magdaleny, gdzie stał katafalk Chopina, gdzie stał katafalk Mickiewicza. Niedaleko stamtąd do kościoła St. Philippe du Roule, gdzie stał samotny katafalk Słowackiego, ale też katafalk Zygmunta Krasińskiego, przy którym płakały dwie jego żony i czworo dzieci.

A przecież i tutaj mieszkała, myślała i tworzyła Maria Skłodowska – Curie, pisząca na jednym, tym samym skrawku papieru formułę radu, notatkę ,,Irena ma już dwa ząbki” i przepis na galaretkę porzeczkową.

Paryż stolicą był i dla naszych malarzy. Tu Chełmoński wiódł życie tureckiego paszy, tu biedę klepali przyjaciele z jednego podwórka, z bliskiej ławy szkolnej Mehoffer i Wyspiański.

Tu Norwid czuł się jak na pustyni, ale czy nie byłby pustynią dla Norwida cały świat?

A gdzie Czartoryski, Paderewski, Sikorski? A gdzie Jarosław Dąbrowski, Walery Wróblewski?

Dla nich i dla wielu innych, Paryż był ich miastem.

W dole wody Sekwany, a ciut powyżej Hotel Lambert na Wyspie św. Ludwika, gdzie za czasów Wielkiej Migracji był miejscem spotkań Polaków, gdzie bywali Chopin i Mickiewicz.

Pałac Sprawiedliwości o którym w liście do Augusta Cieszkowskiego pisał Krasiński ,,tu schodzą mi dni”.

By w liście do Kumelskiego napisać ,,na moim piątym piętrze stoję, z którego widzę Panteon i wzdłuż cały piękny świat”.

To dawny kościół św. Genowefy. Tu spoczywają sławni ludzie Francji, miedzy innymi Hugo, Zola, Berthelot. Na rogu ulicy Soufflot, prowadzącej do Panteonu, znajdowała się w początkach XX wieku kawiarnia Vachette, miejsce spotkań artystów i literatów polskich.

Plac Vendome. Jedna z najpiękniejszych realizacji architektonicznych w Paryżu. Tu w domu pod nr 12 zmarł Fryderyk Chopin.

Wieża Saint – Jacques, jedyna pozostałość po kościele zburzonym w roku 1797. Bolesław Prus (choć nigdy w Paryżu nie był) opisywał tak to miejsce w Lalce ,,samotnik jak palec, wieża gotycka, otoczona drzewami”.

Fontaine du Palmier znajdująca się na Place du Châtelet. Fontanna ta została zaprojektowana, aby zapewnić mieszkańcom okolicy świeżą wodę pitną oraz upamiętnić zwycięstwa Napoleona Bonaparte . Jest to największa istniejąca do dziś fontanna zbudowana za panowania Napoleona.

Brązowe opaski na kolumnie składają hołd zwycięstwom Napoleona podczas oblężenia Gdańska (1807), bitwy pod Ulm (1805), bitwy pod Marengo (1800), bitwy pod piramidami (1798) i bitwy pod Lodiego (1796)

Fasada paryskiej Opery. I o niej wspominał Bolesław Prus w Lalce: ,,na pierwszym piętrze olbrzymie kolumny kamienne i nieco mniejsze marmurowe ze złoconymi kapitelami”.

,,Wszystko, co jest wysokiego w Paryżu od Eiffla począwszy, widać z tego mego okienka„, w liście do wujostwa Stankiewiczów pisał Wyspiański.

Łuk du Carrousel, zbudowany w roku 1806 dla upamiętnienia zwycięstw napoleońskich roku 1805. ,,Gdym szedł tą drogą prostą, długą pod małym łukiem triumfalnym na Placu du Carrousel” pisał Stanisław Wyspiański.

,,I można się w tym mieście rozkochać jak w kobiecie”, w liście do Władysława Orkana pisał Leopold Staff.

Montmartre i Moulin de la Galette, jeden z licznych ongiś młynów wzgórza Montmartre.

Malarze na Placu du Tertre to stały widok. Nieopodal przy ulicy Lepic, pod nr 29 mieszkał Leopold Staff.

Najstarszym zegarem w Paryżu jest ten z Palais de la Cité na Île de la Cité, zamówiony przez Karola V w 1370 roku dla północno-wschodniej wieży pałacu. Został zaprojektowany przez Henri de Vic i zainstalowany w 1371 roku. Jest on uważany za pierwszy publiczny zegar w Paryżu i był symbolem potwierdzenia przez francuską monarchię jej królewskich funkcji i emancypacji od Kościoła.

Rzeczywiście, przed tym zegarem tylko kościoły wskazywały czas. W tamtym czasie paryżanie odnosili się do dzwonów kościelnych, aby śledzić czas. Zegar ten wyznacza punkt zwrotny w historii, podając czas króla. Symbolizuje emancypację monarchii i państwa spod władzy kościoła.

Czy trzeba coś dodawać? 😉 Moulin Rouge – Czerwony Młyn w dzielnicy czerwonych latarni. Biżuteria, barwne pióra, kankan.

,,Cała poezja Paryża na co dzień, jego szarych uliczek, sklepików, małych kawiarenek, bistro, handelków, ulicznych sprzedawców, powoli stawała się moją własnością. Godzinami chodziłem wzdłuż Sekwany, patrząc, jak z wolna wzbierały pierwsze pąki na nadsekwańskich platanach i topolach” – tak w ,,Książce moich wspomnień” pisał Jarosław Iwaszkiewicz

,,Idę spać do Lamberta przez Aleję Mozarta,

mosty, owszem, niczego i Genowefa Landowskiego,

fontanny, luwry, kotki, tryb życia nader słodki.

A Sekwana zielona…” – to ,,Rozmowa z diabłem z Notre – Dame – Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

I tak można bez końca. Bo przecież śladami choćby Chopina podążał Cyprian Kamil Norwid w ,,Czarnych kwiatach”, kiedy pisał: ,,To później, później w Paryżu, Fryderyk Chopin mieszkał przy ulicy Chaillot, co od Pól Elizejskich w górę idąc, w lewym rzędzie domów, na pierwszym piętrze mieszkania ma z oknami na ogrody i Panteonu kupolę i cały Paryż”

Lub Stanisław Moniuszko w listach do córki wspominając: ,,Największą ozdobą Paryża są spacery jakich nie ma w tym guście na całym świecie”.

Kraszewski natomiast w ,,Kartkach z podróży” dodał: ,,Najmniej skłonni do przyznania Paryżowi nazwiska stolicy Europy, wyznają przecież iż wiele europejskich miast przewyższa go w pewnych względach, ale żadne z nim równać się nie może ogromem, wykończeniem, rozmaitością, pełnością życia”.

Pozwólcie, że zakończę słowami Jarosława Iwaszkiewicza z przedmowy – wstępu do książki Bronisława Horowicza ,,Paryż, przystanki sentymentalne”.

,,Zadziwiające, jak w mieście jeden przystanek sentymentalny nakłada się na drugi. Jak jedno wspomnienie goni drugie. Jak każdy Polak zawdzięcza temu miastu co innego i jak widział je pod innym kątem. Jak zostawiało ono trwałe ślady na każdym artyście, który po nim chadzał, jak mało ci artyści wyżłobili trwałych znaków na kamiennym obliczu tej stolicy.

Ale gdzieś się te wszystkie sprawy musiały sumować, gdzieś zostały te ślady, które dziś trudno nam dostrzec. Trudno nawet myśleć, aby tacy ludzie, jak Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid, Wyspiański nie pozostawili niewidzialnego dotknięcia na obliczu tego miasta. Tacy artyści, jak Chełmoński, Rodakowski, Makowski, Zak, Kramsztyk, August Zamoyski pozostawili strzępy swej indywidualności, chociażby na sentymentalnych przystankach.

Jakże wiele tych przystanków, przestają one być czymś chwilowym, przestają być momentem, stają się trwaniem. Stają się trwałym związkiem między kulturą a tym wspaniałym miastem. W jego wiekami nagromadzonym bogactwie tkwi niejeden klejnot do nas należący. Wzbogaca on tym samym skarbnicę świata.”